در عصر حاضر زمینه های زیادی برای بروز خلاقیت و نوآوری وجود دارد که فرصتی مناسب برای هنرمندان و کارآفرینان خلاق فراهم آمده است که می توانند به خلق کارهای جدید و اجرای ایده وادار شده و محصولات جدید را تولید کنند که پیش تر وجود نداشته اند اما با تلاش آنها ایجاد شده است.
در این مقاله سعی کرده ایم تا درباره مراحل ثبت ایده یا اختراع، مهمترین دغدغه و تدابیر الزامی ایده پردازان و کارآفرینان را بازگو و نهادها، سازمان ها و صندوق های حامی این طرح ها و ایده ها را معرفی کنیم که در ادامه آن را می خوانید.
یک اختراع از تولید ایده تا ثبت اختراع باید چه مراحلی را سپری کند؟
یک اختراع از ایده تا ثبت باید مراحل علمی و فنی مختلفی را پشت سر بگذراند تا حق مالکیت فکری آن به نام صاحب ایده به ثبت برسد. از بین اختراعات و ایده های تولید شده تنها چند درصد می توانند از فیلتر ثبت اختراع به سلامت عبور کنند.
ابتدا مخترع باید برای طی کردن روند ثبت اختراع و انجام مستند سازی، بهره مندی از حق تقدم ثبت اختراع و تحت پوشش قرار گرفتن حمایت های قانونی مدارک خود را به اداره ثبت اختراع ارسال کند. مخترع در این مرحله باید برای نوشتن اظهارنامه خود آشنایی کاملی با قانون ثبت اختراع داشته باشد. ادعای اظهار نامه آنقدر اهمیت دارد که قلب اختراع نام گرفته است. ثبت اظهار نامه و ارایه مدارک از طریق سامانه الکترونیک مرکز مالکیت فکری قوه قضاییه انجام می شود. پس از بررسی شکلی اظهار نامه ها از سوی کارشناسان مربوطه، این مدارک برای بررسی علمی و فنی به یکی از مراکز ذی صلاح وزارت علوم تحقیقات و فناوری فرستاده می شود؛ هم اکنون 17 مرجع مسوول( اداره مالکیت فکری) بررسی و ارزیابی علمی ثبت اختراع مخترعان هستند. پس از آن، پرونده ها در این مراجع کد گذاری و ثبت می شوند. پس از درج آگهی در روزنامه رسمی و نداشتن هیچ گونه مشکل پس از انجام ارزیابی کارشناسان این مراجع، گواهینامه ثبت اختراع از سوی اداره ثبت صادر می شود.
مهمترین دغدغه اصلی کارآفرینان و ایده پردازان کدام است؟
حمایت از ایده‌ها یکی از دغدغه‌های جدی کارآفرینان یا کسانی است که علاقه‌مند به حوزه کارآفرینی هستند و می‌خواهند در این عرصه فعالیت کنند. یکی از اساسی‌ترین سوال ها در این عرصه این است که قانون از این ایده‌ها چه حمایتی می‌کند.
نکته اساسی که باید در رابطه با ایده‌ها بیان کرد آن است که اگر ایده خوبی در ذهن‌تان دارید و به موفقیت و خلق ثروت آن امید دوخته‌اید حتما پیش از آنکه جزییاتش را فاش کنید در مورد چگونگی اجرایی ساختن و عملی کردن آن فکر کنید و جوانب مورد نیاز را بسنجید، اندازه بازار، نیاز‌ها و ... را بررسی کنید چرا که بسیاری از ایده‌ها به رغم ناب بودن یا قابلیت اجرا ندارند یا اگر اجرا شوند مشتری‌ای برایشان وجود ندارد.
بعد از آن که بررسی‌های لازم را به عمل آوردید و هنوز هم به نظرتان ایده‌ای که شما دارید قابلیت اجرایی شدن و ارزش تجاری دارد، دست به کار شوید اما بدانید که نه‌تنها در ایران در هیچ جای دنیا ایده ذهنی را نمی‌توان ثبت کرد و قانون نیز از آن حمایت نمی‌کند چرا که ایده تا زمانی که اجرایی نشده یک تفکر انتزاعی و ذهنی است که به صورت مجرد معنایی ندارد.
راه حلی که برای حمایت از ایده‌ها وجود دارد آن است که در ابتدای امر سعی کنید که آنها را از حالت ایده ذهنی خارج کنید و به یک واقعیت تبدیل کنید، واقعیتی که ملموس باشد و آنچه در ذهن شماست را به نمایش بگذارد. در این حالت است که می‌توانید به فکر حمایت از ایده خودتان باشید که البته ممکن است مورد به مورد متفاوت باشد.
ایده پردازان باید چه الزاماتی و تدابیری را رعایت کنند؟
همچنین ایده پردازان و کارآفرینان ملزم به انجام یک سری تدابیر هستند که در ادامه به مهمترین آنها اشاره می شود:
نظام اسرار تجاری: ممکن است که نوآوری شما (نمود عملی ایده) از طریق قانون و الزاماتی که نظام مالکیت فکری ایجاد کرده، قابل حمایت نباشد یا اینکه مشکل از شما باشد و به دلیل هزینه‌ها و طولانی بودن فرآیند ثبت فعلا نتوانید آن را به ثبت برسانید. پس باید از نوآوری‌های خود در قالب نظام اسرار تجاری حمایت به عمل آورید و تدابیر لازم را حتی در شرایط خاص با رعایت الزامات خاص نوآوری خود تنظیم کنید. در نظام اسرار تجاری باید کاری کنید که نوآوری‌هایتان به گونه‌ای باشد که اشخاص ثالث به نوآوری‌ها دسترسی نداشته باشند و دسترسی‌های مجازشان نیز شرایطی خاص و با الزامات خاص و مناسب مورد نظر صاحبان نوآوری باشد. این الزامات معمولا با قرارداد‌های محرمانگی یا عدم افشا اطلاعات محرمانه به اشخاص ثالث برقرار می‌شود.
نظام ثبت اختراع، طرح صنعتی و علامت تجاری: در صورتی که نوآوری‌تان شرایط ثبت اختراع داشته باشد و به عنوان یک اختراع ثبت شود، می توانید از حمایت‌های قانونی نسبت به اختراعتان در برابر اشخاص ثالث استفاده کنید. طرح های صنعتی (هر گونه طرح و ترکیبی از خطوط و رنگ‌ها، اشکال سه‌بعدی و دوبعدی و ... که دارای اصالت و جدید باشد) نیز می‌تواند با ثبت شدن از حمایت‌هایی که قانونگذار در قانون وضع کرده، بهره‌مند شوند. زمانی که شما نیازمند برندسازی و یک علامت تجاری خاص خود هستید تا تمامی نوآوری‌ها و محصولات خود را ذیل یک برند به بازار عرضه کنید، باید برای اینکه دیگران نتوانند از برندی که شما ساخته‌اید سواستفاده کنند به ثبت آن برند و علامت تجاری اقدام کنید.
نظام کپی‌رایت: برخی از نوآوری‌ها ممکن است تحت ضوابط نظام کپی‌رایت قابلیت حمایت داشته باشد. در این جا جدید بودن و ابتکاری بودن مد نظر نیست بلکه به اصالت نیاز است. اصالت بدان معناست که اثر شما کپی نباشد و از ذهن آفریننده به آفرینش آن پرداخته باشد که از این جمله می‌توان به کتاب، فیلم، صوت و ... اشاره کرد که تشخیص اصالت یا عدم اصالت آنها نیز بر عهده کارشناسان تخصصی هر حوزه است.
نهادها و سازمان‌های حمایت کننده از ایده‌ها و طرح‌ها کدامند؟
هم اکنون نهادها و صندوق‌هایی در کشور وجود دارند که حامی ایده ها و طرح های پژوهشی هستند.
1)معاونت پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری: از جمله حمایت‌هایی این معاونت، حمایت از انجمن‌های علمی، واحدهای پژوهشی جدید التاسیس، تشویق مقالات چاپ شده در مجلات معتبر بین امللی و ….. است.
2) پارک‌های علم و فناوری: پارک‌های علم و فناوری یکی از ساختارهای موثر در توسعه فناوری و یاری رسان در تجاری سازی نتایج تحقیقات و ایجاد کننده ارتباط بین بخش های تحقیقاتی، تولیدی و خدماتی جامعه هستند.
3) بنیاد ملی نخبگان کشور: برنامه ریزی و سیاستگذاری برای شناسایی، هدایت، حمایت مادی و معنوی نخبگان، جذب، حفظ و به کارگیری و پشتیبانی از آنان در راستای ارتقاء تولید علم، فناوری و توسعه علمی و متوازن کشور و احراز جایگاه برتر علمی، فناوری، اقتصادی در منطقه بر اساس سند چشم انداز کشور در افق 1404 از جمله اهداف این بنیاد است.
4)دفتر همکاری‌های فناوری ریاست جمهوری: انجام مطالعه و تحقیق در زمینه تکنولوژی و مدیریت تکنولوژی از هدف های اصلی این دفتر است. یکی از واحدهای تابعه این دفتر، پارک فناوری پردیس است که اردیبهشت 1380 تاسیس شده و ماموریت آن تشویق و حمایت مراکز تکنولوژیکی در راستای توسعه فناوری و رقابت موثر در بازار جهانی است. همچنین دبیرخانه کمیته بندر تبصره دو قانون بودجه که زیر مجموعه این دفتر است. جهت ایجاد اشتغال مولد ویژه نخبگان و فارغ التحصیلان دانشگاهی فعالیت می کند.
5) سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران: گسترش و نوسازی صنایع کشور در جهت رقابت پذیری در عرصه جهانی از راه فراهم آوردن شرایط مساعد توسعه صنعتی با اولویت توسعه ظرفیت‌های بخش خصوصی، هدف اصلی این سازمان است.
6) سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی: توسعه و بهره برداری از ذخایر معادن فلزی، غیر فلزی و صنایع معدنی کشور و نوسازی معادن و صنایع معدنی موجود، هدف این سازمان است.
7) سازمان پژوهش های علمی و صنعتی ایران: حمایت از ایجاد فناوری در سطح ملی، هدف این سازمان است.
8) سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران
9) شرکت نوسازی صنایع ایران: بهبود کمی و کیفی محصولات صنعتی، هدف این شرکت است.
10) شبکه علمی کشور: هدف این شبکه، ایجاد شبکه ارتباطی و اطلاع رسانی بین دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی به منظورتوسعه فناوری اطلاعات است.
11) هیات حمایت از کرسی‌های نظریه پردازی، نقد و مناظره
12) سازمان توسعه نوآوری‌های دانشجویان کشور: هدف این سازمان ایجاد زمینه مناسب برای شناسایی و رشد ابتکارات و نوآوری‌های علمی و فنی دانشجویان و اعتلای استعدادهای خلاق و نوآور آنان در زمینه علوم و فناوری است.
13) دبیرخانه بند الف ماده 102 قانون برنامه سوم توسعه(بند د ماده 45 قانون برنامه چهارم): هدف این دبیرخانه، تقویت زمینه‌های مناسب برای مطالعه و پژوهش در بخش های مختلف اجرایی کشور و کمک به افزایش تقاضا برای تحقیقات است.
14) دبیرخانه ماده 68 قانون بودجه در سازمان توانیر: هدف از این دبیرخانه اعطای کمک های مالی و تکنولوژی در زمینه‌های مربوط به صنعت برق است.
15) دبیرخانه بند ج تبصره 3 قانون بودجه: هدف از این دبیرخانه اعطای وام به طرح های مبتنی بر تکنولوژی پیشرفته (High Tech) است.
صندوق‌های حمایت کننده از ایده‌ها و طرح‌ها کدامند؟
1) صندوق‌های پژوهش و فناوری غیر دولتی: هدف از این صندوق ارتقای توسعه فناوری، تشویق و گسترش نوآوری در صنایع با ایجاد زمینه‌های مشارکت و سرمایه‌گذاری بخش غیر دولتی و کمک دولت برای مشارکت با پذیرش ریسک‌های احتمالی است.
2) صندوق حمایت از پژوهشگران کشور: هدف از این صندوق، ارایه کمک‌ها و خدمات حمایتی مادی و معنوی به پژوهشگران ایرانی اعم از حقیقی و حقوقی بمنظور شکوفایی امور پژوهشی در راستای تولید علم و فناوری و بهره مند شدن مردم از نتایج آنها در کشور است.
3) صندوق حمایت از تحقیقات و توسعه صنایع الکترونیک: هدف از این صندوق، حمایت از تحقیقات و توسعه صنایع الکترونیک در بخشهای خصوصی و تعاونی به صورت اعطای تسهیلات است.
4) صندوق مالی توسعه تکنولوژی ایران: هدف از این صندوق، تامین منابع مالی مورد نیاز جهت طرح‌های ابتکاری و اختراعی و سرمایه گذاری و مشارکت در راه اندازی طرح‌های مبتکرانه و توام با ریسک (Venture Capital) است.
5) صندوق ملی محیط زیست: هدف از صندوق، کمک به تقلیل آلاینده های زیست محیطی و جلوگیری از تخریب محیط زیست و حفظ و حمایت از محیط زیست است.
6) صندوق ضمانت سرمایه گذاری صنایع کوچک: هدف از این صندوق، فراهم آوردن موجبات توسعه سرمایه گذاری بخش غیردولتی در صنایع کوچک است.
7) صندوق ضمانت صادرات ایران: هدف از این صندوق، توسعه و افزایش صادرات کشور از طریق تضمین اعتبارات و سرمایه گذاری‌های مربوط به کالاها و خدمات از خریداران خارج از کشور است.
