پارک ها از مزایای نزدیکی به منابع مهم سرمایه معنوی، زیرساخت های مناسب و سیاست های راهنمایی کننده بهره مند میشوند و شرکت های مبتنی بر فن آوری و موسسات دولتی را در یک محیط مدیریت شده حمایت می کنند و بنابراین تعامل، توسعه فن آوری و رشد اقتصادی را تسهیل می کنند. پارک ها و مراکز رشد علم و فن آوری، متناسب با نیازهای صنعت برای رسیدن به انواع نوآوری ها و بهره برداری مناسب از دستاوردهای حاصل در عرصه توسعه فن آوری نقش موثری دارد، اهداف خویش را هرچه پرشتاب تر دنبال می کند.
تاریخچه پارکهای علمی و فناوری در جهان
دره سیلیکون (ایالات متحده آمریکا) را می توان نخستین پارک علمی دنیا دانست که منشا آن به پارک علم دانشگاه استنفورد در اوایل دهه 1950 برمی گردد، پس از آن سوفیا آنتی پلیس (فرانسه) در اروپا در دهه 1960 و شهر علم Tsukubs (ژاپن) در آسیا در اوایل دهه 1970 تاسیس شدند که قدیمی ترین و مشهورترین پارک ها در جهان محسوب می شوند.
در زمان حاضر بیش از ۴۰۰ پارک علمی و فناوری در جهان وجود دارد که البته شمار آنها رو به افزایش است که در صدر آنها آمریکا با بیش از ۱۵۰ پارک علمی قرار دارد، ژاپن با ۱۱۱ پارک در رتبه بعدی است و چین که از اواسط دهه ۱۹۸۰ به توسعه پارکهای علم خود پرداخته است، اکنون حدود ۱۰۰ پارک علمی دارد که ۵۲ پارک توسط دولت مرکزی و بقیه توسط دولتهای محلی تایید شده اند.
انجمن بین المللی پارکهای علمی( IASP )، شبکه ای جهانی برای پارک های علم و فناوری محسوب می شود و با توجه به گستردگی مناطق جغرافیایی اعضا، 6 منطقه آفریقا، اروپا، شمال آمریکا، آمریکای لاتین، اقیانوسیه (آسیا پاسیفیک) و غرب آسیا در این انجمن تعریف شده است.
این انجمن بین المللی اکنون بیش از 270 عضو قطعی از 73 کشور دارد و 21 پارک علم و فناوری ایران نیز عضو این انجمن هستند.
تاریخچه پارکهای علم و فناوری در ایران
ایجاد اولین شهرک علمی و تحقیقاتی در ایران مربوط به سال 1371 است که پیشنهاد تهیه گزارش بررسی مقدماتی آن را شرکت سهامی ذوب آهن مطرح کرد و پیگیری کلیت کار به معاونت پژوهشی دانشگاه صنعتی اصفهان واگذار شد و در همین سال نیز موضوع توسط شورای پژوهش های علمی کشور تصویب شد.
در سال 1372 با تشکیل هیات امنا، عملیات اجرایی شهرک شروع و در سال 1375، اساسنامه آن توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب شد.
در سال 1378، عملیات اجرایی ساخت مرکز رشد انجام و در سال 1379 مرکز رشد غدیر با استقرار 17 واحد فناوری و تحقیقاتی راه اندازی شد.
در همین سال، مطالعات مکان یابی پارک فناوری پردیس نیز انجام و در سال 1380 نقطه ای در شهر پردیس برای احداث پارکی وابسته به نهاد ریاست جمهوری انتخاب شد.
پارک های علم و فناوری استان های آذربایجان شرقی، سمنان، خراسان، فارس، گیلان، مرکزی و یزد نیز در سال 1381 با انحلال سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی استان ها و تبدیل آن به پارک ایجاد شدند.
آیین نامه تاسیس و راه اندازی پارک های علم و فناوری در سال 1381 در شورای گسترش آموزش عالی به تصویب رسید که در آن مقررات مربوط به تاسیس و اداره پارک ها تشریح شده است.
آیین نامه ارزیابی و نظارت بر فعالیت های پارک های علم و فناوری ( 1388) نیز به استناد بند 6 ماده ( 8 ) آیین نامه تأسیس و راه اندازی پارک های علم و فناوری و به منظور ارزیابی فعالیت ها و نظارت بر حسن اجرای امور آنان به تصویب شورای گسترش آموزش عالی رسید که این آیین نامه جزئیات و معیارهای مربوط به ارزیابی عملکرد پارک های علمی و فناوری را پوشش می دهد.
در مجموع هم اکنون ۳۹ پارک علم و فناوری در کشور مشغول فعالیت هستند که براساس وابستگی سازمانی، به چهار بخش وزارتی، دانشگاهی، جهاد دانشگاهی و نهاد ریاست جمهوری تقسیم شده اند.
پارک علم و فناوری چه کمکی به کارآفرینی دانشبنیان میکند؟
در حقیقت پارک های علم و فناوری زیرساخت های اقتصاد دانش بنیان در یک کشور هستند. پارک واحدی است که با دانشگاهها و مراکز پژوهشی در ارتباط است؛ زیرساختها و خدمات پشتیبانی به خصوص فضاهای اداری و آزمایشگاهی را برای شرکت های دانش بنیان فراهم میکند؛ بستر لازم را جهت انتقال و توسعه فناوری، جذب سرمایهگذاری و ورود به بازارهای داخلی و خارجی به وجود می آورد.
از اینرو امروزه پارک ها، نقش عمده ای در موفقیت و توسعه کارآفرینی و کسب و کار دانش بنیان دارند. که در ادامه به برخی از آنها اشاره می کنیم.
تجاری سازی دانش و تبدیل ایده به کسب و کار دانش بنیان: در سال های اولیه تاسیس پارک های علم و فناوری، تبدیل ایده به محصول؛ به عنوان هدف اصلی این پارک ها مطرح شده بود. اما در حال حاضر تبدیل ایده به کسب و کار را اصلی ترین وظیفه پارک ها عنوان می کنند زیرا در دنیای امروز، این محصولات نیستند که رقابت می کنند بلکه کسب و کارها هستند که با استفاده از ابزارهای متعددی نظیر محصولاتشان، در عرصه ارزش آفرینی به رقابت می پردازند. این مطلب به تغییر دیدگاه محصول مداری به کسب و کار مداری در پارک ها اشاره دارد. در دیدگاه کسب و کار مداری، علاوه بر محصول یا خدمت به مباحث مدیریتی و بازاریابی نیز توجه می شود. تجاری سازی دانش و تولید ثروت از دانش که به عنوان یکی از مهم ترین اهداف پارکها شناخته می شود، نیز زمانی اتفاق می افتد که ایده های فناورانه به کسب و کارهای دانش بنیان تبدیل شوند.
کمک به رشد شرکت های دانش بنیان: غالبا خطر بالایی شرکت های دانش بنیان را در مرحله شروع فعالیت تهدید می کند، لذا تعدیل ریسک شرکت های دانش بنیان در طی مسیر رشد، از وظایف پارک ها است. انکوباتورها و مراکز رشد در پارک ها این وظیفه مهم را بر عهده دارند. ورودی هر پارک علم و فناوری، ایده های نو است که وارد مرکز رشد می شود، یک دوره ۱ تا ۳ ساله را می گذارند و بعد از مرحله رشد، ضمن راه اندازی و توسعه کسب و کار، می تواند یک خدمت یا محصول ویژه ای را به بازار عرضه کند.
ارایه خدمات آموزشی و مشاوره ای به شرکت های دانش بنیان: پارک های علم و فناوری علاوه بر فراهم کردن موجبات رشد شرکت های دانش بنیان، موجب می شوند تا این شرکت ها تجربه و مهارت لازم در زمینه شروع فعالیت اقتصادی و تجاری را به دست آورند. پارک ها با ارایه خدمات مشاوره ای در زمینه های مدیریتی، بازرگانی، مالی، بازاریابی، حسابداری و حقوقی کارآفرینان دارای ایده های دانش محور را در تبدیل نوآوری های فناورانه به محصولات قابل عرضه در بازار و ایجاد کسب و کاری موفق یاری می دهند. ارایه آموزش های لازم به نیروهای انسانی شرکت های دانش بنیان در زمینه های مختلف کارآفرینی و مدیریت کسب و کار، در قالب های کارگاه، سمینار و دوره آموزشی از دیگر خدمات پارکها به شرکت های دانش بنیان است.
ارایه تسهیلات اعتباری و مالی: یکی از مهمترین الزامات تکمیل حلقه ایده تا عرضه محصول یا خدمت به بازار، ارایه منابع مالی به این گونه طرح هاست. از انواع حمایت های مالی در این بین، می توان به شناسایی منابع مالی، کمک های مالی بلاعوض، پیش خرید یا خرید تضمینی محصولات، ارایه وام ها و اعتبارات با بهره پایین و معرفی سرمایه گذاران برای سرمایه گذاری خطرپذیر در شرکت های دانش بنیان اشاره کرد. در روش سرمایه گذاری خطرپذیر، سرمایه گذار ضمن مشارکت در تجاری سازی طرح، در موفقیت یا شکست آن نیز با صاحبان طرح شریک می شود. همچنین پارک های علم و فناوری به عنوان یک منطقه آزاد تجاری محسوب می شوند، یعنی می توانند از بعضی از معافیت های مالیاتی و عوارض گمرکی استفاده کنند. همچنین می توانند از طریق ترک تشریفات مناقصه، طرح هایی را جذب کنند.
ارایه خدمات حقوقی: شرکتهای دانش بنیان به خدمات حقوقی از قبیل حقوق کار و تامین اجتماعی، دعاوی داخلی، قراردادها، پیمانکاری، بیمه، مالیات، حقوق مالکیت فکری، ثبت اختراع و انتقال فناوری نیاز دارند. با توجه به این که شرکتهای دانشبنیان محصولات و خدمات جدیدی را عرضه می نمایند، جهت تجاریسازی و جلوگیری از کپی برداری های غیر مجاز، میبایست آنها را به لحاظ حقوقی و مالکیت معنوی به ثبت برسانند. از طرف دیگر برای انتقال فناوری و تدوین قراردادهای مربوطه و نیز قراردادهای واگذاری لیسانس فناوری، میبایست از خدمات حقوقی بهره گیرند. پارک ها این گونه خدمات را برای شرکت های مستقر فراهم می کنند.
بازاریابی و صادرات محصولات شرکت های دانش بنیان: کالاها و محصولات دانش بنیان می توانند از طریق پارک ها به خارج صادر شوند. برقراری ارتباطات و تعاملات بین المللی نقش دیگری از پارک های علمی و فناوری در راستای توسعه صادرات محصولات و خدمات دانش بنیان است.
حلقه واسط بین دانشگاه و صنعت: یکی از اهداف پارک ها، برقراری تعامل سازنده میان شرکت های مستقر در پارک با یکدیگر و با دانشگاه و صنعت در راستای رشد و توسعه ارایه محصولات و خدمات دانش بنیان و همکاری های بین شرکتی است. تعمیق ارتباط بین دانشگاهها، مراکز پژوهشی، شرکت های تولیدی و مراکز تصمیمگیری دولتی در جهت توسعه فناوری، از جمله اهداف پارکهای علم و فناوری است.
ارایه خدمات اداری، پشتیبانی و آزمایشگاهی: پارک ها به ارایه خدمات اداری و پشتیبانی نظیر ارایه فضای اداری، خدمات دبیرخانهای، امکان استفاده از اتاقهای کنفرانس، کتابخانه، تجهیزات دیداری و شنیداری و غیره به شرکت های دانش بنیان می پردازند. همچنین پارک ها امکان استفاده از امکانات آزمایشگاهی و کارگاهی نظیر آزمایشگاه صنایع غذایی، بیوتکنولوژی، شیمی، مواد، برق، مکانیک و … را برای شرکت های مستقر فراهم می کنند.
ثروت آفرینی؛ هدف اصلی پارکهای علم و فناوری
به گفته مهدی کشمیری، قائم مقام معاون پژوهشی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، هم اکنون شرکت های دانش بنیان مستقر در پارک های علم و فناوری توان حل چالش ها و مشکلات امروز اقتصادی کشور را دارند. در حال حاضر رشد و توسعه فناوری های نوین امکان ظهور کسب و کارهای جدیدی با عنوان دانش بنیان را فراهم کرده که بر پایه دانش و فن استوارند و هم اینک به یک ضرورت برای رشد اقتصادی بدل شده اند. برای تحقق این مهم نیاز به تامین زیرساخت ها و مقدمات لازم است که باید در این راستا تلاش کنیم.
وی در بخش دیگری با اشاره به ناشناخته بودن پارک علم و فناوری در کشور، افزود: این مراکز با کسب و کار و اقتصاد سروکار دارند و هدف از فعالیت آنها ارزش آفرینی و ثروت آفرینی است.
وی با بیان اینکه ماموریت ما کمک به شکوفایی سرمایه های انسانی و علمی است، گفت: باید به شرکت های دانش بنیان توجه ویژه ای داشته باشیم و دغدغه ما این شرکت ها باشند چرا که مسایل و مشکلات کشور را باید حل کنند.