اصلیترین ویژگی سازمان یادگیرنده را باید هماهنگی کمنظیر کارکنان آن دانست. تا جایی که پیتر دراکر یک سازمان یادگیرنده را به ارکسترهای موسیقی تشبیه میکند. فعالیتی که در آن به معنای واقعی کلمه هر کسی ساز خودش را مینوازد اما در نهایت یک نتیجه شکوهمند و غرورآفرین حاصل میشود. سازمانهای یادگیرنده میانگین هوش بالاتری دارند و گردش اطلاعات در آنها بسیار روان است. یادگیری سازمانی چنان شایستگی منابع انسانی را افزایش میدهد که تفویض اختیار به یکی از اصول فرهنگ سازمانهای یادگیرنده تبدیل شده است. همچنین وقتی همه کارکنان یک سازمان به طور مستمر در حال یادگیری باشند، نگاه تیممحور و تشکیل گروههای بینبخشی و پدید آوردن وظایف ماتریسی در سازمان گسترش خواهند یافت. اما این ارکستر هماهنگ همواره زیر سایه یک رهبری قدرتمند و فرهنگ منعطف و پیشرو در سازمان پدید میآید. به طور کلی میتوان ویژگی های سازمان یادگیرنده را در دستهبندیهای کلی زیر قرار داد.
سازمانهای یادگیرنده به طور دقیق میدانند در چه نقطهای ایستادهاند و از کجا قرار است به کجا برسند. فعالیت هدفمند در این سازمانها موجب میشود همواره بدانند نقطهای که طی کوتاهمدت، میانمدت و بلندمدت قرار است به آن برسند کجاست. بر همین اساس نخستین گام در راستای ایجاد سازمان یادگیرنده شناخت هدف یا اهداف سازمانی است. اگر یک سازمان نتواند به درستی اهداف خود را شناسایی کند بدون تردید شکست خواهد خورد و هرگز نمیتواند یادگیری سازمانی را به شکل صحیح اجرا کند.
در یک سازمان یادگیرنده گذر از فاز مدیریت به رهبری همواره در اولویت قرار دارد و رهبران سازمانی در نهایت هوشمندی و قدرت در راستای توانمندسازی کارکنان خود گام برمیدارند. رهبران خردمند و اندیشمند با روحیه تحولآفرین خود میتوانند ویژگی های سازمان یادگیرنده را به طور کامل در مجموعه تحت رهبری خود جاری کنند.
میل به یادگیری و بروز خلاقیت در میان منابع انسانی یک سازمان یادگیرنده بسیار اهمیت دارد. البته بدون تردید در فضایی مالامال از نارضایتی شغلی و کمبودهای مختلف هرگز نمیتوان چنین توقعاتی از نیروهای سازمان داشت. خلاقیت و یادگیری سازمانی در سایه آرامش و رضایت شغلی میسر میشود. اما در مجموع حین استخدام کارکنان باید همواره این موضوع را مد نظر قرار داد که افراد یادگیرنده و برخوردار از روحیه خلاقیت را زیر سقف سازمان گرد هم آورد.
از جمله ویژگی های سازمان یادگیرنده اعتماد متقابل بین منابع انسانی و مدیران ارشد و رهبران سازمانی است. در چنین فضایی یادگیری و جریان آزاد اطلاعات علمی و تجربی میان کارکنان و اعضای تیمهای وظیفهمحور شایستگی نیروها جهت پذیرش مسئولیتهای بیشتر و تفویض اختیار از سوی رهبران سازمانی را آسان میکند. وقتی فرهنگ یک سازمان همواره کارکنان را ترغیب به مهارتآموزی و تقویت توانمندیهای خود کند، اعتماد به نفس، ریسکپذیری، قدرت حل مسئله و سایر مهارتهای لازم جهت پذیرش مسئولیتهای دشوارتر را نیز در وجود آنها پدید خواهد آورد.
وقتی در خصوص ویژگی های سازمان یادگیرنده صحبت میکنیم، هرگز نمیتوانیم جریان آزاد اطلاعات در چنین نهادها و کسبوکارهایی را نادیده بگیریم. یادگیری سازمانی همزمان باید ترکیبی باشد از علم و تجربه. بر این اساس کارکنان نیاز دارند به اطلاعات مالی و مدیریتی پروژههای سازمان دسترسی داشته باشند تا با تحلیل آنها بیاموزند چه آیتمهایی در گذشته موجب شکست و پیروزی سازمانشان شده است. در این فضا تنها باید برخی اطلاعات را مستثنی کرد و عمده دادهها را در اختیار نیروهای سازمانی قرار داد.
پیشتر نیز بیان کردیم که یادگیری موازی از علوم روز و تجربیات زیسته در محیط کار از جمله ویژگی های سازمان یادگیرنده هستند. برای ایجاد سازمان یادگیرنده باید کوشید نیروهایی حساس به تغییر تربیت کرد. این نیروها از کنار کوچکترین اتفاقها در محیط کسبوکار نیز به سادگی نمیگذرند و همواره در تلاش هستند سر از چند و چون تغییرات درونی و بیرونی سازمان دربیاورند. واقعیت این است که تجربیات عینی و ملموس یکی از برترین راههای یادگیری در هر محیطی هستند.
در کنار خصوصیات عمومی سازمانهای یادگیرنده بیان برخی ویژگیهای کوچک که از قضا موجب دستیابی به اهداف بزرگ میشوند نیز خالی از لطف نیست. زیرا بررسی این ویژگیها میتواند ارزش توجه به نکات ریز و جزئی در سازمانهای یادگیرنده را به نمایش میگذارد. از جمله خصوصیات کوچکِ ارزشمند میتوان به موارد زیر اشاره داشت:
در سازمانهای یادگیرنده حتی در سختترین شرایط نیز امید به آینده در میان رهبران، کارکنان و اعضای سازمان موج میزند. همچنین رویاپردازی و پیگیری قدم به قدم آرزوهایی که شاید در ابتدا دستنیافتنی و حتی تخیلی به نظر برسند در میان همه ردههای یک سازمان یادگیرنده نهادینه هستند. اعضای این سازمانها آنقدر ریسکپذیر، نوآور و متکی به نفس هستند که ترسی از پذیرفته نشدن ایدههای نوی خود ندارند. همین شجاعت و اعتماد به نفس سبب میشود سازمانهای یادگیرنده جریانساز باشند و روندها، خدمات و محصولات جدیدی را به بازار عرضه کنند. حتی طی 2 دهه اخیر نوآوریهای علم مدیریت نیز بیشتر از دل سازمانهای یادگیرنده بیرون آمدهاند تا محافل آکادمیک فعال در حوزه علوم مدیریتی. در حقیقت سازمانهای یادگیرنده روندی را پدید میآورند و دانشگاهها و پژوهشکدههای علمی بر اساس این روندها نظریات علمی میسازند!
در سازمانهای یادگیرنده جمله «به من چه؟» را از زبان کسی نمیشنوید. همه کارکنان این دسته از سازمانها روحیه مشارکت و فعالیت تیمی دارند و برای پیشبرد اهداف سازمان تا آنجا که میتوانند با سایر نیروها همکاری میکنند. همچنین وظایف در این نهادها و کسبوکارها سیال و منعطف هستند و بر پایه اعتماد به منابع انسانی تنظیم شدهاند.
در یک سازمان یادگیرنده امروزی تکروی جایی ندارد و تفکرات تیممحور در میان مدیران، رهبران و کارکنان برقرار است. همچنین در راه یادگیری فعالیتهای آموزشی به صورت تیمی دنبال میشود و هر شخصی تخصص و تجربیات خود را در طبق اخلاص مقابل همکاراناش میگذارد.
نیروهای یک سازمان موفق در زمینه پیادهسازی مدل یادگیری سازمانی هرگز به خاطر اشتباهاتشان سرزنش نمیشوند. این نیروها وقتی اشتباهی از آنها سر میزند مسئولیت آن را میپذیرند، با عواقباش روبهرو میشوند و در راه جبران اشتباه خود میکوشند. همچنین در فرهنگ سازمانهای یادگیرنده این نگاه کاملا پذیرفته است که آموختن از شکستها میتواند در نهایت موفقیتهای بزرگی را نصیب سازمان کند.
کمی پیشتر یکی از ویژگی های سازمان یادگیرنده را رویاپردازی کارکنان آن دانستیم. اما مقصودمان از بیان این موضوع هرگز دوری از منطق و واقعنگری نیست. از قضا در سازمانهای یادگیرنده همه کارکنان بر اساس مستندات و واقعیتها فعالیت میکنند، میاندیشند، تصمیم میگیرند و حتی رویاپردازی میکنند.
تعصب بیجا در سازمانهای یادگیرنده محلی از اعراب ندارد و نیروهای سازمانی در این مجموعهها ممکن است طی یک سال به کمک یادگیری و درس گرفتن از شکستها و موفقیتها 180 درجه نسبت به سال قبل تغییر مسیر بدهند. ویژگی های سازمان یادگیرنده موجب میشوند کسی وقت خود را برای اثبات کارکرد ایدههای ناکارآمد، روشهای کهنه و تعصبات بیجا تلف نکند.
ایجاد یک سازمان یادگیرنده اتفاقی نیست که ناگهان رخ دهد، بلکه لازم است تا با بررسی شرایط سازمان خود و همچنین الگوبرداری از نمونههای موفق، به تدریج ویژگی های سازمان یادگیرنده را به کسبوکار خود اضافه کنید تا همواره در حال پیشرفت و بهبود شرایط باشید.